Lekarz stażysta uprawnienia i odpowiedzialność lekarza stażysty

Co może lekarz stażysta? Uprawnienia i odpowiedzialność lekarza stażysty to temat opracowania przygotowanego wspólnie z Panem Konradem Dydą z Fundacji Praw Medyka i Med&Lex Sp. z o.o.

Każdy medyk odpowiada za swoje działania i zaniechania – zarówno wówczas, gdy udzielił świadczeń medycznych niezgodnie z zasadami sztuki, jak i wtedy, gdy ich nie udzielił pomimo tego, że powinien to zrobić. Chodzi tu o odpowiedzialność prawną – a więc najczęściej odszkodowawczą i karną – oraz dyscyplinarną, czyli przed właściwymi organami samorządu zawodowego.

W praktyce ustalenie zakresu tej odpowiedzialności bywa trudne, zwłaszcza gdy medyk jest dopiero w trakcie kształcenia. Dobrym przykładem może tu być lekarz stażysta, który ma prawo udzielać świadczeń tylko w ściśle określonych przypadkach i pod nadzorem doświadczonego lekarza. W jaki więc sposób stażysta odpowiada za swoje błędy? Okazuje się, że fakt bycia na początkowym etapie drogi zawodowej nie zwalnia go z odpowiedzialności.

Zakres uprawnień lekarza stażysty

Zgodnie z ustawą o zawodach lekarza i lekarza dentysty, lekarz stażysta ma prawo wykonywać zawód jedynie w miejscu wykonywania stażu podyplomowego. Nie ma więc możliwości praktykowania w dowolnie wybranej przez siebie placówce czy w ramach indywidualnej praktyki. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, w której lekarz stażysta znajduje się w sytuacji, w której zwłoka w udzieleniu pomocy lekarskiej mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia.

Wskazana powyżej ustawa stosunkowo precyzyjnie określa zakres czynności, które może podejmować lekarz stażysta. Uprawnienia takiego medyka w zdecydowanej większości nie mają charakteru samodzielnego, a więc mogą być realizowane jedynie we współpracy czy po konsultacji z opiekunem stażu bądź z innym lekarzem posiadającym stosowne uprawnienia i doświadczenie zawodowe. W tej kategorii mieści się m.in.:

Udzielanie porad lekarskich;
Wydawanie zaleceń;
Wydawanie skierowań na badania wymagające metod diagnostycznych i leczniczych stwarzających podwyższone ryzyko dla pacjenta;
Prowadzenie historii choroby i innej dokumentacji medycznej;
Doraźne podanie lub zlecenie podania pacjentowi leków w stanach nagłych, a jeżeli są to leki silnie lub bardzo silnie działające – po zasięgnięciu, w miarę możliwości, opinii innego lekarza;
Pełnienie dyżurów medycznych z lekarzem pełniącym dyżur samodzielnie.

Lekarz stażysta – uprawnienia medyka posiadającego ten status są co prawda ograniczone – posiada także prawo do podejmowania niektórych działań samodzielnie. Bez konieczności działania pod kierunkiem doświadczonego lekarza może on:

Stwierdzić zgon;
Przeprowadzić podmiotowe i przedmiotowe badanie pacjenta;
Zlecać czynności pielęgnacyjne;
Udzielać informacji o stanie zdrowia pacjenta;
Wystawiać recepty (za wyjątkiem recept „pro auctore” i „pro familiae”).

Znajomość katalogu uprawnień lekarza stażysty oraz ścisłe przestrzeganie wynikających z niego zasad jest kluczową kwestią przy określeniu zakresu odpowiedzialności lekarza odbywającego staż zawodowy.

Odpowiedzialność lekarza stażysty czy opiekuna?

Odpowiedzialność stażysty jest ściśle związana z charakterem jego pracy. Jak wiadomo – co do zasady – nie wykonuje on swoich obowiązków samodzielnie, ale pod nadzorem opiekuna bądź innego lekarza. W związku z tym to ci lekarze są odpowiedzialni za leczenie pacjenta, co z kolei oznacza, że na nich spoczywa obowiązek podejmowania niezbędnych czynności w zgodzie z aktualną wiedzą medyczną. Jeżeli więc zostanie popełniony błąd, odpowiedzialność za niego poniesienie opiekun stażu bądź inny lekarz odpowiadający – w danym przypadku – za poczynania stażysty. Jednak nie zawsze odpowiedzialność lekarza stażysty przedstawia się w ten sposób. Wówczas, gdy ma on prawo wykonywać samodzielnie określone zadania – mieszczące się w katalogu jego uprawnień – ponosi pełną odpowiedzialność za błąd w sztuce medycznej. Przykładem może być tutaj – z pewnością skrajna – sytuacja, w której stażysta stwierdziłby zgon żyjącej osoby.

Jeżeli jednak stażysta wykonuje czynności pod nadzorem powołanego w tym celu lekarza – i nie przekracza ani swoich uprawień, ani poleceń przełożonego, odpowiedzialność ze ewentualne błędy poniesie lekarz nadzorujący stażystę.

Wszystko więc zależy od okoliczności konkretnego przypadku. Oceniając je – a więc poszukując odpowiedzi na pytanie, kto ponosi odpowiedzialność za błąd w sztuce – należy najpierw zbadać czy lekarz stażysta wykonywał zadania mieszczące się w katalogu jego uprawnień. Z punktu widzenia stażysty znajduje się on w najtrudniejszym położeniu wówczas, gdy przekroczy swoje uprawnienia – przykładowo działając samodzielnie wtedy, kiedy miał obowiązek skonsultować się ze swoim opiekunem lub udzielić danego świadczenia tylko na jego polecenie.

Zastanawiając się na czym dokładnie polega odpowiedzialność lekarza stażysty trzeba także pamiętać, że poszczególne zdarzenia inaczej ocenia się na gruncie prawa cywilnego – a więc przede wszystkim w obszarze odszkodowań – a inaczej na polu prawa karnego. Generalnie rzecz ujmując w drugim ze wskazanych tu przypadków każdemu medykowi grożą poważne sankcje za błędy – łącznie z karą pozbawienia wolności. Stąd ustawodawca przewiduje konieczność jednoznacznego udowodnienia zawinionego popełnienia przez lekarza – także stażystę – czynu zabronionego. Dlatego – mówiąc bardzo ogólnie – prościej jest uzyskać od lekarza odszkodowanie, niż doprowadzić do jego skazania w procesie karnym.

Odpowiedzialność „zespołowa” – o czym warto pamiętać?

Odpowiedzialność lekarza stażysty dotyczy także sytuacji, w których ten działa w zespole. Zresztą jest to standardowy przypadek w czasie leczenia w szpitalu – a więc w placówce, w której realizuje się staż lekarski. W takich okolicznościach leczeniem pacjenta – przykładowo operacyjnym – często zajmuje się zespół złożony z lekarzy specjalistów, rezydentów oraz stażystów. Oczywiście zawsze ostateczne decyzje – a co za tym idzie także odpowiedzialność za nie – ponosi lekarz prowadzący, bądź kierownik oddziału, jednak może zdarzyć się, że określone interwencje będą podejmowane przez lekarza nieposiadającego tytułu specjalisty w danej dziedzinie medycyny. To z kolei może rodzić odpowiedzialność nie tylko po stronie kierującego zespołem – przykładowo opiekuna specjalizacji czy stażu – ale także lekarza będącego dopiero w tracie kształcenia się.

Warto w tym miejscu zasygnalizować, że problem ten dotyczy przede wszystkim rezydentów, którzy – pomimo braku tytułu specjalisty – niejednokrotnie wykonują swoje obowiązki tak, jakby zakończyli już szkolenie specjalizacyjne i zdali stosowne egzaminy. Często wynika to po prostu z braków kadrowych, które powodują, że lekarze muszą brać na siebie obowiązki niekiedy przekraczające formalny zakres ich uprawnień. Niestety, nie zmienia to faktu, że wykonywanie przez rezydenta zadań wchodzących w uprawnienia specjalisty jest po prostu ryzykowne z punktu widzenia zasada ponoszenia odpowiedzialności prawnej.

Odpowiedzialność za błąd w sztuce medycznej dotyczy także lekarza stażysty

W każdym razie odpowiedzialność lekarza stażysty – podobnie zresztą, jak przedstawiciela każdego innego zawodu medycznego – zawsze jest skomplikowanym zagadnieniem, wymagającym uwzględnienia z jednej strony zakresu uprawnień medyka, z drugiej zaś wszystkich okoliczności zdarzenia. Zasada jest prosta: jeżeli stażysta wykonuje swojego obowiązki w zakresie przyznanych mu przez prawo uprawnień oraz pod kierunkiem i nadzorem opiekuna stażu bądź innego lekarza uprawnionego do takiego nadzoru, właściwie nie ponosi on odpowiedzialności za swoje działania lub zaniechania. Spoczywa ona właśnie na lekarzu „nadzorującym” – zarówno w kwestii prawa cywilnego, jak i karnego oraz odpowiedzialności dyscyplinarnej. Jednak wówczas, gdy stażysta zacznie działać na własną rękę, nie stosując się do zaleceń specjalisty lub ignorując je, musi liczyć się z tym, że poniesie pełną odpowiedzialność za swoje czyny.

Sporo praktycznych problemów może pojawić się w mniej standardowych sytuacjach, związanych przykładowo z koniecznością podjęcia pilnych interwencji ratujących zdrowie lub życie pacjenta. Jednak w takich przypadkach właściwie zawsze odpowiedzialność za błędy ponosi się na łagodniejszych zasadach, związanych z koniecznością wzięcia pod uwagę specyficznych okoliczności, w których działa lekarz. Jedno jest pewne: sprawy o błąd w sztuce medycznej zawsze są trudne i bardzo często wymykają się jednoznacznej ocenie. Dlatego warto podjąć profesjonalną obronę swoich praw.

autor tekstu:
Konrad Dyda
Fundacja Praw Medyka, Med&Lex Sp. z o.o.